De Vlaamse Regering wil schaalvergroting ondersteunen om sterke en bestuurskrachtige lokale besturen te creëren. Dit gebeurt onder andere door samenvoegingen van gemeenten te stimuleren en te ondersteunen. De Vlaamse Regering neemt verschillende maatregelen, namelijk een tijdelijke verhoging van het aantal uitvoerende politieke mandatarissen, een schuldovername, een garantieregeling voor verschillende fondsen, een optimalisatie van het decreet van 22 december 2017 over het lokaal bestuur en een ondersteunende opdracht voor de provinciegouverneurs.
Lokale besturen kiezen vrijwillig of en met wie ze fuseren.
De gemeenteraad van Hasselt gaf bij beslissing van 24 januari 2023 een mandaat aan het college van burgemeester en schepenen om voorbereidende gesprekken op te starten met de collega’s van Kortessem, gericht op een eventuele fusie van minstens stad Hasselt en gemeente Kortessem. Daarnaast gaf de gemeenteraad de opdracht om aan de hand van een nota perspectief te schetsen over de mogelijke fusie van gemeenten aan de hand van volgende onderzoeksvraag: “Stelt het samenvoegen van middelen de stad Hasselt, de gemeente Kortessem en eventueel andere gemeenten, de fusiegemeente in staat om hun taakstelling in de toekomst beter te kunnen uitoefenen?
De gemeenteraad van Kortessem besliste reeds op 15 december 2022 dat zij een onderzoek wenste op te starten om een vrijwillige samenvoeging met de stad Hasselt te onderzoeken.
Naar aanleiding van deze beslissingen werden volgende gemeenten in kennis gesteld van het voornemen van stad Hasselt en gemeente Kortessem om de gesprekken omtrent een fusie aan te gaan en eventuele interesse om hieraan deel te nemen kenbaar te maken voor einde februari 2023: Alken, Diepenbeek, Genk, Heusden-Zolder, Herk-de-Stad, Lummen, Zonhoven, Wellen en Nieuwerkerken.
De gemeenten Diepenbeek, Genk, Heusden-Zolder, Herk-de-Stad, Lummen, Zonhoven, Wellen en Nieuwerkerken lieten schriftelijk of mondeling weten deze legislatuur geen interesse te hebben in een vrijwillige samenvoeging.
De gemeente Alken reageerde wel positief op deze oproep, maar stelde als voorwaarde om meteen te starten met districtvorming. Gelet op het korte tijdsbestek, de onzekerheid over de grens van 100.000 inwoners en het gebrek aan interesse van andere gemeenten kon deze voorwaarde niet vervuld worden.
Gelet op voorgaande is enkel de gemeente Kortessem een mogelijke en reële fusiepartner voor de stad Hasselt. Om die reden startten stad Hasselt en gemeente Kortessem einde januari 2023 een onderzoek naar de haalbaarheid en wenselijkheid van een mogelijke vrijwillige samenvoeging.
Het onderzoek naar de haalbaarheid en wenselijkheid van een mogelijke vrijwillige samenvoeging tussen stad Hasselt en gemeente Kortessem werd uitgevoerd tussen eind januari en maart 2023.
Tijdens het onderzoek werd de huidige situatie van de twee fusiegemeenten op het vlak van omgevingsfactoren en dienstverlening in kaart gebracht. Daarnaast werd ook een bestuurskrachtanalyse voor de twee gemeenten uitgevoerd en werd onderzocht of een samenvoeging de gezamenlijke bestuurskracht kan verhogen. In de bestuurskrachtanalyse werd onderzocht in welke mate beide lokale besturen over voldoende middelen of capaciteiten beschikken om hun opdracht te vervullen. De ambtelijke, operationele, strategische en financiële capaciteiten van Hasselt en Kortessem werden onderzocht. Het uiteindelijke doel was een antwoord bieden op volgende drie vragen:
In de eerste plaats vonden ontmoetingen plaats tussen de colleges van burgemeester en schepenen en de managementteams van beide gemeenten.
De kwantitatieve gegevens werden verzameld via gekende bronnen – zoals provincies.incijfers.be en de Stadsmonitor – evenals via bevragingen van de MAT-leden en hun diensten. De financiële gegevens werden aangeleverd door de financiële directeurs van Hasselt en Kortessem en hun teams, in nauw overleg.
Daarnaast werden er kwalitatieve gegevens samengebracht tijdens gesprekken met de algemeen directeurs en tijdens workshops met de belangrijkste ambtelijke en politieke stakeholders in beide gemeenten: MAT-leden, burgemeesters en schepenen, en fractieleiders.
Zowel de inwoners als het personeel van Hasselt en Kortessem werden op geregelde tijdstippen en via diverse kanalen geïnformeerd over het lopende onderzoek. Daarnaast werd op 23 maart 2023 een eerste burgerbevraging gelanceerd naar de inwoners van beide gemeenten. Daarin werd er gepeild naar de kansen die zij zien, de bezorgdheden die zij hebben, de ideeën die zij zien voor een toekomstig beleid na fusie, de mogelijkheden die zij zien om de eigenheid van de bestaande en nieuwe deelgemeenten en wijken te behouden of te versterken… De resultaten van deze burgerbevraging zullen op de commissie van 17 april 2023 worden voorgesteld aan de gemeenteraad van Hasselt om vervolgens als bijlage bij het fusiedossier gevoegd te worden.
Het onderzoek werd gevoerd vanuit een projectteam, dat ambtelijk werd samengesteld, en opgevolgd door een stuurgroep, waarin de burgemeesters en algemeen directeurs van beide gemeenten zetelden.
De conclusie van het onderzoek klinkt als volgt:
Meerwaarde van een fusie tussen Kortessem en Hasselt
Onze maatschappij evolueert almaar sneller. Digitalisering neemt toe. Klantenverwachtingen evolueren. En, het lokale niveau wordt steeds belangrijker, hetgeen nog duidelijker werd tijdens de recente crisissen. Daarnaast delegeren hogere overheden alsmaar meer taken en verantwoordelijkheden naar het lokale niveau. De middelen daarvoor volgen niet altijd in dezelfde mate en dat zet druk op de bestuurskracht, meer bepaald op de verhouding tussen de taakstelling en de beschikbare middelen. Daarom onderzochten we de mogelijkheid om een nieuwe fusiegemeente te vormen.
In wat volgt, bekijken we de meerwaarde van een fusie tussen Kortessem en Hasselt. Daarbij staan drie vragen centraal:
Meerwaarde voor de burger
De samenvoeging van Kortessem en Hasselt kan de kwaliteit van de dienstverlening op een aantal vlakken verder versterken.
De grotere ambtelijke organisatie kan zorgen voor meer continuïteit in dienstverlening. Het kan ook zorgen voor meer slagkracht en een hogere realisatiegraad van beleidsprojecten. Dankzij de grotere ambtelijke organisatie en de bijkomende specialisatiemogelijkheden, kunnen we ook een meer gespecialiseerde dienstverlening aanbieden. De capaciteit op het vlak van actief subsidie management zal ook vergroten, waardoor de burger ‘meer waar voor zijn geld’ kan krijgen. Het meer diverse grondgebied zal bovendien een meer divers aanbod van dienstverlening met zich kunnen meebrengen (bijvoorbeeld op vlak van landbouw).
De samenvoeging van Kortessem en Hasselt leidt er ook toe dat we over de evolutie van de huidige organisatiemodellen willen nadenken. Kortessem is bijvoorbeeld door haar kleinschaligheid gewend om op een andere manier klantgericht te werken dan Hasselt. In Kortessem kan één medewerker bijvoorbeeld een klant verder helpen voor meerdere producten. De fusie vormt een opportuniteit om de huidige werking en organisatie naar elkaar toe te laten groeien en verder te laten evolueren. Onze medewerkers en organisatieculturen spelen hierbij zeker een belangrijke rol waarmee we rekening houden.
De fusie vormt dus een uniek momentum om stil te staan bij de huidige dienstverlening, de verwachtingen van onze klanten én het verankeren van gebiedsgericht werken.
De fusie zal ons eveneens stimuleren om verder na te denken over de digitale ontsluiting van bepaalde producten en diensten, uiteraard met steeds voldoende oog voor digitale inclusie.
Schaalvergroting betekent ook schaalvoordelen, zowel economisch als maatschappelijk. Bijvoorbeeld in projecten zoals ‘lokaal aankopen’ zullen we meer impact kunnen realiseren en een aantrekkelijk aanbod kunnen doen naar lokale ondernemers in Hasselt en Kortessem.
Tot slot zien we ook veel mogelijkheden voor de uitbreiding van het toeristische aanbod, waarbij we de nieuwe stad als toeristische trekpleister op de kaart zetten. Ook voor de eigen inwoners is dat een meerwaarde op het vlak van recreatie en beleving.
Kortom, met de fusie streven we naar een betere en kwaliteitsvollere dienstverlening voor elke inwoner, vereniging, ondernemer of bezoeker.
Meerwaarde voor de interne organisatie
Door de samenvoeging van Kortessem en Hasselt ontstaat er een grotere ambtelijke organisatie. Dat heeft een aantal voordelen.
Een grotere organisatie biedt meer groeimogelijkheden, meer ruimte voor bijkomende expertise en deskundigheid, meer perspectieven voor interne mobiliteit en meer mogelijkheden tot specialisatie. Dit laatste is belangrijk aangezien het in sommige domeinen voor generalisten almaar moeilijker wordt om op de hoogte te blijven van bijvoorbeeld veranderende en steeds complexere regelgeving. Een fusie kan hier een antwoord op bieden.
Doordat de organisatie groter wordt, kan de nieuwe fusie-organisatie ook aan invloed winnen in de regio en wordt ze interessanter voor sollicitanten die op zoek zijn naar een job met maatschappelijke relevantie. Door de samenvoeging kunnen we bepaalde vacatures mogelijks wat gemakkelijker invullen. Denk maar aan knelpuntberoepen zoals ICT medewerkers, maatschappelijk werkers en omgevingsambtenaren. De nieuwe stad zal zeker een interessante werkgever zijn met een grotere wervingskracht voor talentvol personeel.
De samenvoeging zal ook leiden tot minder eenmansdiensten, waardoor diensten minder kwetsbaar worden en we de continuïteit van de dienstverlening beter kunnen garanderen. Tegelijk kunnen we de vruchten plukken van de huidige eenmansdiensten en combinatie-functies. Immers, deze collega’s bundelen vaak kennis en ervaring over meerdere beleidsdomeinen en/of regelgeving. In een organisatie met veel experten dragen multidisciplinaire kennis en ervaring bij tot betere transversale samenwerking. Uiteraard houden we daarbij rekening dat er een goede match tussen medewerker en zijn toekomstige functie komt.
Door het verdwijnen van eenmansdiensten zal de druk op de medewerkers meer behapbaar worden, zeker bij (lange) afwezigheden. Dat zal een positieve weerslag hebben op de mentale veerkracht van de individuele medewerker. De angst om fouten te maken – doordat eenmansdiensten veel complexe materie onder de knie moeten hebben – zal verminderen, omdat medewerkers kunnen steunen op overkoepelende transversale specialisten-teams van bijvoorbeeld juristen, communicatiespecialisten, ICT’ers en experten in organisatiebeheersing en strategische ontwikkeling.
De samenvoeging van teams en de schaalvergroting op het vlak van dienstverlening – zowel intern als extern – zal ons ook aanzetten om met een kritische en frisse blik naar de huidige processen, structuren, organogrammen en besluitvorming te kijken. De fusie biedt daarmee een unieke kans om te leren van elkaar, zaken bij te sturen en te innoveren. Door de processen van onze beide besturen naast elkaar te leggen, kan de fusiegemeente profiteren van de beste praktijken. Dit kan zich zowel vertalen in meer effectiviteit, een betere klantgerichtheid of een grotere efficiëntie.
Door de fusie ontstaan ook schaalvoordelen bij de aankoop van materialen en toepassingen (zoals ICT-materiaal) én bij bepaalde processen die vandaag al in een van onze organisaties aanwezig zijn. We denken daarbij onder meer aan de robotisering van facturen of structuren zoals Digibank Hasselt rond digitale inclusie. Er zijn dus mogelijkheden om op te schalen in het grotere geheel.
Een grotere ambtelijke organisatie brengt natuurlijk ook een aantal aandachtspunten met zich mee. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk dat medewerkers zich kunnen blijven identificeren met de organisatie en zich betrokken voelen. Ook de bereikbaarheid van de werkplek is een belangrijk aandachtspunt. Plaats onafhankelijk werken (zoals bijvoorbeeld telewerken) is hierbij een troef.
De samenvoeging van twee organisaties met elk hun eigen organisatiecultuur is een hele uitdaging. Elkaar leren kennen, respect tonen voor elkaars identiteit en inzichten verwerven in intermenselijke contacten kan heel verrijkend zijn. Deze inzichten en goede praktijken kunnen de basis vormen voor een interessant groeitraject.
Meerwaarde voor toekomstgerichte ambities en beleid
Dankzij de fusie krijgen we een financiële injectie in de nieuwe organisatie. Enerzijds door schuldafbouw, anderzijds doordat we als stad met meer inwoners ook jaarlijks meer middelen zullen ontvangen uit het gemeentefonds. Deze zal de nieuwe fusiegemeente meer financiële ruimte bieden om een toekomstgericht ambitieus beleid te voeren.
Daarnaast zou de fusiegemeente meer subsidies kunnen binnenhalen. Dankzij de eigenheid van onze gemeenten bestaat de kans dat we kunnen aansluiten bij subsidie-oproepen waarop we apart niet kunnen intekenen. De grootte van Hasselt geeft Kortessem de toegang tot subsidies bestemd voor grotere gemeenten, het landelijke karakter van Kortessem stelt Hasselt beter in staat in te tekenen op subsidies voor onder meer plattelandsontwikkeling, streekproducten en landbouw.
Een groter geheel in combinatie met de extra tijdelijke schepen(en) maakt dat de verschillende beleidsdomeinen over meerdere schepenen verdeeld kunnen worden. Dit biedt de mogelijkheid tot focus en specialisatie op specifieke domeinen en bijgevolg een sterker beleid.
Doordat binnen de groter wordende diensten taken anders georganiseerd kunnen worden, komt er ook meer capaciteit en ruimte vrij om in te zetten op strategische werking en langetermijnvisie. Ook zal de fusie er voor zorgen dat er meer mogelijkheden zijn om strategisch en operationeel werk van elkaar te scheiden.
Het beleid van de fusiegemeente kan ook completer worden. Zo kan het landelijke karakter van Kortessem en hun expertise op dat vlak ervoor zorgen dat ook in Hasselt het beleidsdomein landbouw meer onder de aandacht komt. Het toeristische beleid van de nieuwe fusiestad kan meer zijn dan de samenvoeging van het toeristische aanbod van Hasselt en Kortessem. Dankzij de veelheid aan uiteenlopende toeristische locaties zoals musea, cultuurhuizen, kastelen, wijndomeinen, recreatiegebieden en shopping- en belevingsactiviteiten kan de nieuwe centrumstad zich herpositioneren en zich op een andere manier in de kijker brengen. Zowel binnen de regio als ver daarbuiten.
De uitgesproken centrumfunctie van Hasselt als onderwijsstad zal na de fusie nog sterker worden met het complementaire aanbod van het onderwijs in Kortessem (bijv. BuSO De Dageraad) erbij. De toetreding van de onderwijsinstellingen van Kortessem tot het ‘Lokaal Overlegplatform Gelijke Onderwijskansen’ is een meerwaarde voor het flankerende onderwijsbeleid dat Hasselt al voert en de acties die we kunnen opzetten voor leerlingen en studenten.
De uitbreiding van het grondgebied maakt dat een toekomstig beleid nog meer dan vandaag rekening moet houden met nabijheid van dienstverlening en de eigenheid van wijken. Een klantgerichte aanpak en werken op maat kan daardoor een nog prominentere invloed hebben op beleidskeuzes.
Als fusiegemeente kunnen we dankzij schaalvergroting onze positie als centrumstad én provinciehoofdstad versterken. Onze beide besturen zijn ervan overtuigd dat grotere centrumsteden krachtigere steden zijn die uitdagingen beter het hoofd kunnen bieden en beter kunnen inspelen op maatschappelijke evoluties en tendensen. We krijgen bovendien meer slagkracht om te participeren en te wegen binnen het Vlaams netwerk van lokale besturen en de Vlaamse overheid.
Tot slot zal de fusie ervoor kunnen zorgen dat we meer kunnen inzetten op grote, maatschappelijke thema’s waar er met de huidige capaciteit niet altijd voldoende ruimte is. Als grotere fusiegemeente zullen we de transitie naar een klimaat neutrale omgeving gemakkelijker kunnen realiseren binnen een groter geheel (in termen van subsidies, slagkracht, enzovoort). We kunnen de maatschappelijke lasten opgelegd door hogere beleidsniveaus dragen met het grotere geheel. Denk bijvoorbeeld aan quota en streefcijfers voor ontharding, sociale woningen, luchtkwaliteit en CO₂-reductie.
De stad Hasselt en de gemeente Kortessem zijn op basis van de uitkomst van het onderzoek overtuigd dat een vrijwillige samenvoeging een meerwaarde kan betekenen voor beide gemeenten. Beide besturen willen het fusietraject dan ook verderzetten en keuren om die reden de principiële beslissing tot vrijwillige samenvoeging van hun gemeenten goed.
De principiële beslissing wordt heden ter goedkeuring voorgelegd aan de gemeenteraad van stad Hasselt en zal op 28 april 2023 eveneens worden voorgelegd aan de gemeenteraad van Kortessem. Huidige beslissing kan dan ook pas uitwerking hebben nadat de gemeenteraad van Kortessem zijn principiële goedkeuring aan de vrijwillige samenvoeging geeft.
Daarnaast wensen de stad Hasselt en de gemeente Kortessem over te gaan tot het aanstellen van een transitiemanager, zoals voorzien in artikel 345/1 van het Decreet Lokaal Bestuur, die de samenvoegingsoperatie op ambtelijk niveau zal begeleiden. De gemeenteraad geeft haar goedkeuring voor het opstarten van de procedure tot aanstelling van een transitiemanager.
Ten slotte bereikten de stad Hasselt en de gemeente Kortessem overeenstemming over de aanwijzing van de algemeen directeur-coördinator en de financieel directeur-coördinator. In onderling overleg werd besloten dat de algemeen directeur en de financieel directeur van de stad Hasselt deze rol krijgen toegekend. Conform artikel 346 van het Decreet Lokaal Bestuur worden zij hierin bijgestaan door de algemeen directeur en de financieel directeur van de gemeente Kortessem.
De artikelen 345, 345/1 en 346 van het decreet van 22 december 2017 over het lokaal bestuur.
De beoogde samenvoegingsdatum is 1 januari 2025.
De voorgenomen samenvoeging wordt verder onderzocht met het oog op een eventuele goedkeuring van het gezamenlijke voorstel tot samenvoeging door de gemeenteraad en indiening van dit voorstel bij de Vlaamse Regering uiterlijk op 31 december 2023. Hierbij wordt extra aandacht gegeven aan de financiële impact van het fusietraject op de werking van de twee fusiegemeenten vandaag en op de nieuwe fusiegemeente in de toekomst. Er worden concrete en brede participatiemomenten voor de inwoners georganiseerd om het draagvlak van de eventuele fusie bijkomend te vergroten en de opportuniteiten en bedreigingen geformuleerd door de inwoners weg te werken dan wel te capteren.
De gemeenteraad geeft zijn goedkeuring aan de oprichting van een transversale projectstructuur waarbinnen het college van burgemeester en schepenen alsook het managementteam in co-creatie het gezamenlijk voorstel tot samenvoeging vormgeven en goedkeuren. Hierbinnen zullen de verschillende CBS-leden en de leden van het managementteam input en nieuwe voorstellen kunnen formuleren die finaal, in een gezamenlijk voorstel, aan de gemeenteraad moeten voorgelegd worden.
De algemeen directeur van stad Hasselt, de heer Koen Deconinck, wordt aangeduid als de algemeen directeur-coördinator. De algemeen directeur van Kortessem, mevrouw Caroline Penders, ondersteunt hem.
De financieel directeur van stad Hasselt, de heer Rudi Roosen, wordt aangeduid als de financieel directeur-coördinator. De financieel directeur van Kortessem, mevrouw Veerle Roelands, ondersteunt hem.
De Vlaamse Regering wordt in kennis gesteld van deze principiële beslissing tot samenvoeging. Dit besluit heeft pas uitwerking wanneer de gemeenteraad van Kortessem ook zijn principiële goedkeuring aan de samenvoegingsoperatie geeft.